İlk çağlardan beri şairler hep savaşa karşı oldular. Dizelerinde savaşın yıkıcı sonuçlarını, insan ruhunda açtığı kapanmaz yaraları anlattılar. İnsanlığın en berbat icatlarından biri olduğunu dile getirdiler defalarca satırlarında. Sözleri çoğu kez görmezden gelindi, sesleri savaş tamtamları ile bastırılmaya çalışıldı. Ama şairler, her şeye rağmen barışı savunmaktan hiç vazgeçmedi. Sözleri hep barışla kafiyeli oldu. İmparatorluk savaş boyalarını sürmeden çok önce, Irak’ta savaş lafı telaffuz edildiği ilk günden itibaren pek çok şair, bu olası savaşı durdurmak için kalemine sarıldı. Şairler, sokakları dolduran barış yanlılarının yanında, barışın yanında olduklarını her fırsatta dile getirdiler. Dünya şiiri özellikle de Anglosakson şiiri, kafiyeyi ‘savaşa hayır’ demek için kullandı. 
Anglosakson edebiyat dünyası, Körfez Savaşı’nı bir anlamda görmezden gelmişti. Elbette yazarlar ve şairler savaşa karşı olduklarını her fırsatta dile getirmişlerdi ama bu savaşı konu edinen eser neredeyse yok denecek kadar azdı. İngilizce konuşulan ülkelerde yayımlanan savaşı anlatan tek kurmaca kitap, Amerikalı şair Tony Harrison’ın Bloodaxe tarafından 1991’de yayımlanan “A Cold Coming: Gulf War Poems” idi. Kitaba adını veren şiir, The Guardian gazetesinde, aracının lastiğinin yanında yanarak ölmüş bir Iraklı askerin fotoğrafıyla birlikte yayımlanmıştı.
Hiç unutamayacağımız bu fotoğrafa, geçen zaman içinde böyle yüzlerce fotoğraf karesi eklendi. Evlerimizin oturma odalarında ‘canlı’ olarak izlediğimiz savaş, adını hafızalarımıza bombalanmış şehir görüntüleri, kolları kopmuş çocuklar ve cesetlerle yazdırdı yine. Ama bu sefer sadece tek bir şiir eşlik etmedi bu görüntülere. Şairlerin sesi bu kez daha gürdü.
Gerçekdışı zamanlar için gerçek şiirler
The Guardian’de çıkan bir habere göre, 11 Eylül’den sonra Anglosakson şiiri, gözlerini yeniden gündeme açtı, uzun süren uykusundan uyandı. 2002 yılının Haziran ayında Bloodaxe Yayınevi, şiirin gücünü hatırlatmak için editörlüğünü Neil Astley’nin üstlendiği ve dünyanın dört bir yanından şairlerin şiirlerinin bir araya getirildiği bir antoloji yayımladı. “Staying Alive: Real Poems for Unreal Times” (Hayatta Kalmak: Gerçekdışı Zamanlar için Gerçek Şiirler) adlı bu antoloji, Atlantik’in iki yakasında da uzun süre en çok satılan kitaplar arasında yerini aldı. Yıkıma karşı şiirin sağlaştırıcı etkisi bir kez daha kendini gösterdi.
Bu kitabı Eylül ayında Britanya Saray Ozanı Andrew Motion’ın “From Here to Eternity” (Buradan Sonsuzluğa) adlı antolojisi izledi. Barış yanlısı antoloji, en az ilki kadar ilgi gördü. Bu iki kitabın yayımını takip eden günlerde, gazetelerin manşetleri şiirin teması olmaya başladı. Irak Savaşı’nı konu alan yüzlerce şiir yazıldı.
Savaşa karşı olduğunu açıklayan ilk yazarlardan biri Amerika’nın Devlet Şairi Billy Collins’di. Onu diğer Amerikalı şairler; Nobel Ödüllü Derek Walcott, John Ashberry, Charles Simic, Robert Creeley, James Tate ve Kanada’nın Devlet Şairi George Bowering izledi. 11 Eylül’ün ardından kaleme aldığı “Somebody Blew Up America” (Biri Amerika’yı Havaya Uçurdu) adlı,
Dünya Ticaret Merkezi’nin bombalanacağını kim biliyordu? İkiz Kuleler’de çalışan 4000 İsrailli’ye O gün işe gitmeyin diyen kimdi? Şaron neden uzak durdu?
dizelerine sahip şiiriyle büyük yankı uyandıran ve eyalet şairliğinden istifa etmesi istenen New Jersey Eyalet Şairi Amiri Baraka da savaşa karşı olduğunu net ve sert bir dille ifade eden şairlerden biriydi.
Ocak ayında İngiltere’nin Kraliyet Ozanı Andrew Motion’ın “Causa Belli” (Savaşın Gerekçesi) adlı şiiri, The Guardian gazetesinde yayımlandı. Motion bu şiirinde yaklaşan savaşın asıl nedenlerinin seçimler, para, imparatorluk ve petrol olduğunu söylüyordu.
12 Şubat’ta Beyaz Saray’da düzenlenmesi planlanan “Poetry and American Voice” (Şiir ve Amerikalının Sesi) adlı toplantı, şairlerin bu toplantıda savaş karşıtı şiirlerini okuyacaklarının öğrenilmesi üzerine First Lady Laura Bush tarafından iptal edildi.
Protest şiirler rekor sayıda
Ocak ayının sonunda, Amerika’nın saygın editörlerinden ve şairlerinden Sam Hamill’in, Bayan Bush’un yolladığı davetiyeye cevaben kaleme aldığı protesto mektubunun www.poetsagainstthewar.org sitesinde yayınlamasıyla, şairin protestosu kısa süre içinde bir kampanyaya dönüştü. Hamill, yazdığı mektup ile ülkedeki tüm şairleri bu toplantıya savaş karşıtı şiirlerle katılmaya çağırmıştı. Şairlerin tepkileri üzerine, Beyaz Saray toplantının iptal edildiğini açıkladı. Hamill’in girişimiyle 12 Şubat Amerikalı şairlerce, “Yaklaşan Irak Katliamına Karşı Ulusal Şiir Günü” ilan edildi. Ülke genelinde, 12 Şubat’ta, 160 şiir dinletisi gerçekleşti. Hamill’in “Anthology of Protest” (Protestonun Antolojisi) adını verdiği sitesine, 13 bin şiir gönderildi. Bu şiirlerden oluşan bir seçki, “Anthology of Poets Against the War” (Savaş Karşıtı Şairlerin Antolojisi), 15 Nisan’da Amerika’da Nation Books tarafından kitap olarak yayımlandı. 
Hamill’in editörlüğünü üstlendiği kitapta şiirleri yer alan şairlerden bazıları; Adrienne Rich, W.S. Merwin, Galway Kinnell, Robert Bly, Marilyn Hacker, Grace Schulman, Shirley Kaufman, Wanda Coleman ve Rita Dove... Aynı tarihlerde oyun yazarı Harold Pinter da sessizliğini bozdu ve “God Bless America”yı (Tanrı Amerika’yı Kutsasın) kaleme aldı.
Savaş karşıtı şairlerin internet üzerindeki ‘örgütlenmesi’ gün geçtikçe ivme kazandı. Sam Hamill’in internet sitesini, Kanadalı şair Todd Swifts’in “100 Poets Against the War” (Savaşa Karşı 100 Şair) sitesi izledi. www.nthposition.com adresindeki sitede pek çok savaş karşıtı şiir yayımlandı. Bu sitede yer alan şiirlerin bir kısmı, 27 Ocak’ta Swift’in editörlüğünde Salt Publishing tarafından “100 Poets Against the War” (Savaşa Karşı 100 Şiir) adıyla yayımlandı. Dünyanın dört bir yanından şairlerin şiirlerinin yer aldığı kitap, büyük ilgi gördü ve yayımlanmasının ikinci haftasında üçüncü baskısı yapıldı.
Geçen ay, İngiltere’de Faber & Faber yayınevi de, Wilfred Owen’ın “Bugün bir şairin yapabileceği tek şey uyarmaktır” sözünü alıntılayarak “101 Poets Against War” (Savaşa Karşı 101 Şair) adlı kitabı yayımladı. Matthew Hollis ve Paul Keegan’ın editörlüğünü üstlendiği kitapta, antik Yunan şairlerinin, Philip Larkin, Stevie Smith, Emily Dickinson gibi Anglosakson şiirinin usta kalemlerinin ve adı pek duyulmamış dünyanın farklı coğrafyalarından gelen şairlerin şiirleri yer alıyor.
Şiir cephesinde barış kazandı
Pek çok şair ve yayımcı savaşa karşı olduğunu açıklayıp, bu kirli savaşı anlatan şiirler kaleme alıp yayımlarken, edebiyat akademisyenleri ve çevirmenler de boş durmadı. İngiltere’nin saygın üniversitelerinden King’s College’ın altı ayda bir yayımlanan “Modern Poetry in Translation – MPT” (Çağdaş Şiir Çevrisi) adlı yayının geçen ay yayımlanan 19’uncu sayısı, yıllardır hiçbir Batı diline çevrilmeyen Çağdaş Irak Şiiri’ne ayrıldı. “Modern Iraqi Poetry” (Çağdaş Irak Şiiri) adını taşıyan, usta çevirmen ve yazar Saadi Simawe’nin editörlüğünü üstlendiği dergide, Iraklı 40 şairin şiirleri yer alıyor. Simawe, derginin önsözünde böyle bir çalışmayı yapmaya karar verirken barışa katkıda bulunmayı amaçladıklarını, siyasete olan inancını çoktan yitirdiğini ama hâlâ şiirin gücüne inandığını belirtiyor.
Nisan ayının ilk haftasında ise The Guardian’da Andrew Motion’ın yeni bir şiiri, “Regime Change” (Rejim Değişikliği) yayımlandı. Şiir, büyük övgü ile karşılandı. On yıl önce, Körfez Savaşı sırasında yayımlanan şiirinin ardından Tony Harrison da bir kez daha kalemini ‘savaşa hayır’ demek için oynattı. Harrison’ın savaşı ve Irak’ı konu edinen iki yeni şiiri, “Iraquatrains” ve “Baghdad Lullaby” (Bağdat’ın Ninnisi) adını taşıyor. Barış yanlısı şairlerin birbiri ardına savaşa karşı eserler kaleme alması üzerine, savaş yanlıları da harekete geçti. Savaş yanlısı şairler bir internet sitesi kurdu: www.poetsforthewar.org. The Wall Street Journal, “Savaş Yanlısı Şiir Günü” düzenledi. Okuyucularından savaş ve Amerikan yanlısı, Saddam karşıtı şiirler
yazmalarını ve gazeteye yollamalarını istedi. Savaş yanlıları, bu karşı şiir hareketinde başarılı olamadı.
Ne sokakları dolduran milyonlar ne de şairler bu savaşı durduramadı ama savaşı sıradan, ekranlarda izlenen kurgusu bozuk bir film olmaktan çıkardılar. Savaşın sadece uzak diyarlarda yaşayanların değil, hepimizin hayatını, insanlığı tehdit eden bir gerçek olduğunu hatırlattılar bize bir kez daha. Keşke artık her söz barışla kafiyeli olsa ve biz hatırladıklarımızı hiç unutmasak.
Savaşa karşı şairlerimizin bildirisi
